Vi phạm bản quyền số đang âm thầm bào mòn nền sáng tạo Việt Nam
Thực trạng đáng lo ngại
Từ thị trường thực cho tới không gian mạng, vi phạm bản quyền đang trở thành vấn đề nhức nhối, len lỏi mọi ngõ ngách của đời sống số. Trong Tháng cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, các lực lượng chức năng trên cả nước đã xử lý gần 10.500 vụ việc. Nhưng theo các chuyên gia, đó chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”. Bởi có tới 80% hành vi vi phạm bản quyền đang diễn ra trên các nền tảng số, từ phát tán phim ảnh, âm nhạc trái phép đến sao chép phần mềm, sách giáo trình không bản quyền.
Trận đấu giữa Đội tuyển Việt Nam và Malaysia tại vòng loại Asian Cup vừa qua là một minh chứng điển hình. Bản quyền phát sóng thuộc Đài Truyền hình Việt Nam (VTV), nhưng trong vỏn vẹn 90 phút thi đấu đã xuất hiện tới 164 đường link lậu phát sóng đồng thời, sử dụng tín hiệu bị đánh cắp từ nước ngoài hoặc ngay từ sóng VTV. Trên nền tảng mạng xã hội Facebook, YouTube, hàng chục tài khoản đăng tải vi phạm thu hút hàng trăm nghìn lượt xem.
Ông Hán Việt Linh – Tổng Công ty Truyền hình Cáp Việt Nam – Đài THVN cho biết: “Các trang web như thapcam, xoilac, banhkhuc... đều có thể lách qua rào cản kỹ thuật của chúng tôi được. Bởi vì họ thuê server nước ngoài nên việc đó tương đối khó đối với bảo vệ bản quyền trong nước”.
Thậm chí, vụ triệt phá đường dây phim lậu Fmovies – hoạt động gần 10 năm với quy mô quốc tế – cho thấy mức độ phức tạp của cuộc chiến này. Ba nền tảng hợp pháp lớn tại Việt Nam như FPT Play, Viettel, Galaxy Play cộng lại cũng chỉ có lượng truy cập bằng hơn 1% so với Fmovies.
Trung tá Lê Anh Tuấn, Phó Trưởng Phòng 5, Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, cảnh báo: “Các đối tượng mua hàng chục, hàng trăm tên miền, sau đó chúng sử dụng các ứng dụng để đặt chế độ tự động khi bị chặn tên miền A thì sẽ trực tiếp đến tên miền B”.
Hệ lụy của vi phạm bản quyền không chỉ nằm ở con số thất thoát tài chính mà còn gặm nhấm vào tri thức và động lực sáng tạo của xã hội. Theo nghiên cứu của Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, các lĩnh vực bị xâm phạm bản quyền, nhiều nhất bao gồm: Âm nhạc, bản ghi âm, ghi hình (76,9%); Điện ảnh (71,6%); Xuất bản (50,7%).
Điều này đồng nghĩa với việc nhà nước thất thu thuế, doanh nghiệp chân chính bị cạnh tranh bất bình đẳng và công nghiệp văn hóa bị bào mòn nghiêm trọng. Khi những người đầu tư nghiêm túc vào sản phẩm sáng tạo bị thua thiệt so với các đối thủ “ngồi mát ăn bát vàng” nhờ bản quyền lậu, lòng tin và tinh thần cống hiến cũng dễ dàng bị bào mòn.
Chưa dừng lại ở đó, một số nền tảng vi phạm bản quyền còn chứa đầy quảng cáo cho dịch vụ bất hợp pháp như cá độ, cờ bạc, mại dâm, tạo ra một hệ sinh thái ngầm tiềm ẩn nhiều rủi ro cho xã hội.
Theo thống kê, có tới 80% vi phạm bản quyền đang diễn ra trên các nền tảng số
Và những giải pháp
Theo thống kê, có tới 80% vi phạm bản quyền đang diễn ra trên các nền tảng số, gây hậu quả nặng nề cho người sáng tạo, doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Đáng chú ý, số vụ xử lý hình sự với hành vi vi phạm bản quyền số lại rất ít, đếm trên đầu ngón tay.
Lý giải về nghịch lý này, ông Hoàng Đình Trung, Giám đốc Trung tâm Bản quyền số, Hội Truyền thông số Việt Nam cho biết, hiện tại ở Việt Nam, nhận thức của người dân về việc sử dụng sản phẩm vi phạm bản quyền đã tăng lên, nhưng hành vi tuân thủ thì chưa đồng bộ. Nhiều người vẫn có tâm lý sử dụng miễn phí các nội dung, trong khi các rào cản kỹ thuật để ngăn chặn cũng chưa thực sự hiệu quả.
"Hệ thống pháp luật hiện tại cũng đã tương đối đầy đủ. Tuy nhiên, ở góc độ thực thi, các vấn đề tuân thủ bản quyền chưa thực sự hiệu quả. Một vấn đề nữa là trên môi trường số, việc người tiêu dùng có thể tiếp cận đến các sản phẩm xâm phạm bản quyền một cách tương đối dễ dàng. Vai trò của các bên cung cấp dịch vụ trung gian hay các nhà cung cấp dịch vụ nội dung số cũng chưa thực sự triệt để trong vấn đề giải quyết các vấn đề về xâm phạm bản quyền", ông Trung nhận định.
Trên thực tế, Chính phủ đã ban hành Nghị định năm 2023 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan. Văn bản này từng được kỳ vọng sẽ nâng cao trách nhiệm của các đơn vị trung gian trong xử lý khiếu nại vi phạm bản quyền số. Thế nhưng, đến nay, nhiều quy định vẫn chỉ nằm trên giấy.
Thống kê của Cục Bản quyền tác giả, hiện cả nước có ít nhất 80 công ty kinh doanh dịch vụ trung gian, nhưng mới chỉ có khoảng hơn 20 đơn vị cung cấp số điện thoại, email liên lạc để xử lý khiếu nại bản quyền. Sự chậm trễ này là do chưa có chế tài xử phạt.
Giải pháp được các chuyên gia đề xuất bao gồm: Nâng cao nhận thức cộng đồng từ học đường đến doanh nghiệp, tổ chức; Đào tạo chuyên sâu về pháp lý và công nghệ cho các lực lượng thực thi; Tăng cường trách nhiệm pháp lý đối với nhà mạng, nền tảng số và các dịch vụ trung gian; Khuyến khích chủ sở hữu bản quyền chủ động lên tiếng và hành động pháp lý.
“Giải pháp lâu dài là nâng cao năng lực cơ quan quản lý, nhận thức cộng đồng, hiểu biết công nghệ và luật pháp quốc tế. Cần sự đồng bộ giữa chủ sở hữu nội dung, nền tảng số và cơ quan quản lý nhà nước.” – ông Hoàng Đình Trung chia sẻ.
Vi phạm bản quyền số là cuộc chiến cần đến sự tỉnh táo, bền bỉ và phối hợp chặt chẽ của toàn xã hội. Một nền kinh tế sáng tạo không thể phát triển trên sự đánh cắp trí tuệ. Mỗi lượt xem lậu là một "nhát dao" vào lòng tin, vào cả nền văn hóa quốc gia. Bảo vệ bản quyền chính là bảo vệ tương lai sáng tạo của Việt Nam.
