Doanh nghiệp phải minh bạch chuỗi cung ứng, đảm bảo nguyên liệu đầu vào và quy trình sản xuất đáp ứng tiêu chí xuất xứ “Made in Vietnam” để tránh nguy cơ bị xử lý hành vi lẩn tránh thuế - Ảnh: QUANG ĐỊNH
Bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN 47 (tại Kuala Lumpur, tháng 10-2025), Thủ tướng Phạm Minh Chính và Tổng thống Donald Trump đã thống nhất Tuyên bố chung về khuôn khổ hiệp định thương mại mới.
Cần giảm thiểu nguy cơ hiểu lầm và tranh chấp
Bên cạnh lợi ích kinh tế, thỏa thuận mới cũng đặt ra bài toán pháp lý cho Việt Nam trên cương vị thành viên Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Nguyên tắc tối huệ quốc (MFN), vốn là trụ cột của hệ thống thương mại đa phương, quy định mọi ưu đãi dành cho một đối tác phải được mở rộng vô điều kiện cho tất cả thành viên WTO.
Nói cách khác, nếu Việt Nam dành ưu đãi đặc biệt chỉ cho hàng hóa Mỹ mà không áp dụng tương tự với các nước khác, có nguy cơ vi phạm nghĩa vụ MFN. Điều đáng lưu ý là trước đó, ngày 16-10, Việt Nam đã chính thức tham gia Cơ chế phúc thẩm tạm thời đa phương của WTO (MPIA), do Liên minh châu Âu và các nước (có cả Trung Quốc) thiết lập nhằm duy trì hệ thống giải quyết tranh chấp hai cấp của WTO trong lúc Cơ quan Phúc thẩm WTO tê liệt.
Việc tham gia MPIA cũng đồng nghĩa Việt Nam chấp nhận khả năng bị các thành viên khác khiếu nại khi cho rằng thỏa thuận Việt - Mỹ vi phạm quy tắc WTO hoặc gây bất bình đẳng trong thương mại.
Khi đó, Việt Nam buộc phải chứng minh rằng thỏa thuận với Mỹ không vi phạm nguyên tắc MFN hoặc thuộc ngoại lệ được WTO cho phép. Nói cách khác, thỏa thuận này cần có cơ sở pháp lý vững chắc để trụ vững trước mọi thách thức tại WTO.
Do vậy, để "vừa đẩy mạnh hợp tác song phương, vừa không trái luật chơi toàn cầu", chiến lược lâu dài cho Việt Nam là nâng cấp khuôn khổ hiện tại thành một hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương đầy đủ với Mỹ theo điều XXIV GATT 1994. Điều XXIV cho phép các nước lập FTA hoặc liên minh thuế quan - những ngoại lệ mà WTO chấp nhận.
Cụ thể, FTA phải bao quát "phần lớn thương mại" giữa hai bên, và hai nước phải thông báo đầy đủ, kịp thời cho WTO về nội dung và lộ trình thực thi của hiệp định. Việc hoàn tất sớm việc ký kết hiệp định chính thức và thông báo cho WTO là bước đi bắt buộc để "hợp pháp hóa" các ưu đãi thuế song phương, bịt kín mọi kẽ hở pháp lý.
Song song đó, Việt Nam nên chủ động tham vấn các đối tác thương mại lớn nhằm giải thích mục tiêu và cơ sở pháp lý của thỏa thuận, qua đó giảm thiểu nguy cơ hiểu lầm và tranh chấp.
Doanh nghiệp cần có sự chủ động phù hợp với tình hình mới
Tuy nhiên, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam cũng cần sẵn sàng để tận dụng cơ hội từ thỏa thuận mới và phòng tránh rủi ro. Việc Mỹ áp dụng mức thuế ưu đãi đồng thời nhấn mạnh "xử lý hành vi lẩn tránh thuế" và kiểm soát xuất khẩu trong thỏa thuận hàm ý rằng các quy tắc về xuất xứ hàng hóa sẽ được kiểm soát rất chặt chẽ.
Do vậy, doanh nghiệp phải minh bạch hóa chuỗi cung ứng, đảm bảo nguyên liệu đầu vào và quy trình sản xuất đáp ứng tiêu chí xuất xứ "Made in Vietnam". Nếu hàng xuất khẩu không chứng minh được xuất xứ rõ ràng, hoặc có dấu hiệu "mượn đường" từ nước thứ ba để hưởng ưu đãi, nguy cơ bị điều tra và trừng phạt sẽ rất cao.
Ngược lại, việc tuân thủ tốt quy tắc xuất xứ sẽ giúp hàng Việt đường đường chính chính hưởng thuế suất ưu đãi, mở rộng thị phần tại Mỹ. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang được tái cấu trúc để đề cao tính bền vững và minh bạch, sự chuẩn bị nghiêm túc của doanh nghiệp trong nước chính là chìa khóa để biến cơ hội từ thỏa thuận thành lợi ích thực tế, đồng thời giữ vững uy tín của hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế.
Thỏa thuận thương mại Việt - Mỹ lần này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn là phép thử đối với bản lĩnh và năng lực hội nhập của Việt Nam. Việc một quốc gia đang phát triển như Việt Nam có thể đàm phán song phương thành công với nền kinh tế lớn nhất thế giới, đồng thời tìm cách đảm bảo tuân thủ các quy tắc WTO, đã cho thấy sự trưởng thành vượt bậc về pháp lý và quản trị trong thương mại quốc tế.
Trong bối cảnh các cơ chế thương mại toàn cầu đang biến động và phân mảnh, Việt Nam nổi lên như một điểm sáng chủ động, biết tận dụng sức mạnh luật pháp quốc tế để bảo vệ lợi ích quốc gia. Tất nhiên, chặng đường phía trước còn nhiều việc phải làm: từ hoàn tất hiệp định FTA chính thức với Mỹ, đáp ứng các thủ tục WTO, cho đến hiện thực hóa cam kết ở cấp doanh nghiệp.
Nhưng với cách tiếp cận thận trọng, minh bạch và chuyên nghiệp, Việt Nam có cơ sở để củng cố niềm tin của đối tác quốc tế, đồng thời tối đa hóa lợi ích dân tộc. Thỏa thuận mới gợi mở một thông điệp tích cực: Việt Nam không chỉ thụ động tuân theo luật chơi, mà đang chủ động kiến tạo luật chơi, nâng cao vị thế của mình trong hệ thống thương mại toàn cầu.
Theo thỏa thuận tại Tuyên bố chung về khuôn khổ hiệp định thương mại mới giữa Việt Nam và Mỹ, Việt Nam cam kết mở rộng ưu đãi thị trường cho hầu hết hàng công nghiệp và nông nghiệp của Mỹ, trong khi Mỹ duy trì mức thuế đối ứng 20% và áp dụng 0% cho một số mặt hàng chiến lược.
Văn kiện đặt kỳ vọng sẽ giúp hàng hóa hai nước thâm nhập thị trường của nhau thuận lợi hơn, đồng thời tiến tới cân bằng cán cân thương mại song phương. Đây là thành quả đáng kể, thể hiện tinh thần hợp tác đôi bên cùng có lợi và quyết tâm chính trị từ phía Việt Nam lẫn Mỹ.
Bộ trưởng Công Thương đề nghị đẩy nhanh hoàn tất Hiệp định thương mại đối ứng công bằng với Mỹ
