Năm 2003, UBND tỉnh Long An cũ (nay tỉnh Tây Ninh) phê duyệt dự án Nhà máy bột giấy Phương Nam (xã Thạnh Phước, tỉnh Tây Ninh) với vốn đầu tư ban đầu 1.487 tỷ đồng, diện tích 45ha, công suất 100.000 tấn bột giấy/năm. Điểm khác biệt của dự án là sử dụng cây đay làm nguyên liệu chính, loại cây từng phổ biến ở đồng bằng sông Cửu Long.
Trong suốt nhiều năm, vốn đầu tư liên tục được điều chỉnh. Năm 2007, tổng mức đầu tư đã tăng lên hơn 2.287 tỷ đồng. Đến khi hoàn thiện, tổng vốn đội lên khoảng 3.400 tỷ đồng. Các hạng mục công trình cơ bản hoàn tất, hệ thống thiết bị nhập khẩu trị giá hàng chục triệu euro cũng đã lắp đặt.
Thế nhưng, từ khi chạy thử có tải vào năm 2012, toàn bộ dây chuyền liên tục tắc nghẽn, sản phẩm không đạt chuẩn. Chỉ sau vài tháng, nhà máy phải dừng vận hành và “đắp chiếu” cho đến nay. Nguyên nhân thất bại, theo Tổng công ty Giấy Việt Nam (đơn vị tiếp nhận quản lý dự án từ năm 2009), là do công nghệ sản xuất bột giấy từ cây đay mang tính đặc thù, chưa từng có tiền lệ trên thế giới.
Đây là công nghệ từ phòng thí nghiệm đi thẳng ra thực tế, không qua giai đoạn kiểm chứng thương mại. Khi đưa vào vận hành đã bộc lộ quá nhiều bất cập và gần như không thể xử lý.
Nỗ lực thay đổi nguyên liệu từ đay sang tràm cừ, keo hay phối hợp nhiều loại gỗ khác nhau cũng thất bại vì không đạt hiệu quả kinh tế. Trong khi đó, vùng nguyên liệu đay tại ĐBSCL vốn là nền tảng của dự án đã biến mất từ nhiều năm trước. Tháng 4/2014, Thủ tướng Chính phủ đồng ý dừng dự án, giao Bộ Công Thương xây dựng phương án xử lý. Đến nay, nhiều cuộc đấu giá nhà máy đã được tổ chức nhưng đều thất bại vì không có nhà đầu tư mặn mà. Dự án còn vướng mắc về tài chính: nhiều khoản nợ chưa xử lý, chủ đầu tư bị các chủ nợ khởi kiện. Trong khi sản phẩm thiết kế ban đầu là giấy in báo hiện cũng không còn nhiều thị trường tiêu thụ.
Theo ghi nhận PV Người Đưa Tin, khuôn viên Nhà máy bột giấy Phương Nam. Cánh cổng sắt lớn sơn màu xanh đã bạc màu, loang lổ vết rỉ. Bên trong, một dãy nhà văn phòng cũ kỹ vẫn còn người qua lại, song hầu hết cửa kính đều đóng kín, bụi phủ mờ.
Sâu hơn, khu nhà xưởng rộng hàng ngàn mét vuông nằm im lìm, mái tôn xỉn màu, những cửa cuốn nặng nề gỉ sét. Hệ thống máy móc từng được nhập khẩu trị giá hàng chục triệu euro giờ phủ bụi, nhiều bộ phận ngoài trời đã rệu rã, lộ ra những vệt nứt gãy, ố vàng.
Ở khu xử lý nước thải, những bể xi măng khổng lồ trơ đáy, cỏ dại mọc um tùm, dây leo chằng chịt che kín cả lối đi. Một vài chú bò của người dân địa phương được thả rông gặm cỏ ngay sát hàng rào, càng làm khung cảnh thêm hoang lạnh.
Từ xa nhìn lại, toàn bộ khu phức hợp rộng 45ha như một “thành phố bỏ hoang” giữa đồng ruộng, vừa tiếc nuối vừa xót xa cho số phận một dự án ngàn tỷ chưa từng đi vào sản xuất đúng nghĩa.
Ông Nguyễn Văn Hùng (56 tuổi, ngụ xã Thạnh Phước, sống cạnh khu đất dự án) thở dài: “Hồi nghe nói xây nhà máy bột giấy, bà con ai cũng kỳ vọng sẽ có việc làm, kinh tế vùng này khởi sắc. Vậy mà gần chục năm trôi qua, nhà máy chỉ dựng lên rồi bỏ hoang, cỏ mọc đầy. Đất đai thì bị rào lại, người dân không được canh tác, cũng chẳng có lợi ích gì. Nhìn khu đất rộng mênh mông, máy móc gỉ sét mà tiếc lắm, bao nhiêu tiền của Nhà nước đổ vào coi như bỏ đi”.
Trước đó, đầu năm 2023, Chủ tịch UBND tỉnh Long An (cũ) - ông Nguyễn Văn Út cho biết, dự án Nhà máy bột giấy Phương Nam bị đình trệ quá lâu, kéo dài gần 20 năm dù rằng các bộ, ngành Trung ương và tỉnh cũng nhiều lần tháo gỡ khó khăn. Dự án không thể đưa vào hoạt động vì công nghệ sản xuất không phù hợp với nguyên liệu, vùng quy hoạch nguyên liệu không còn; tính toán chi phí đầu vào và sản phẩm đầu ra đều không hiệu quả; lãng phí đất đai trong thời gian dài gây bức xúc của người dân trong vùng dự án,…
Vì vậy, Chủ tịch UBND tỉnh Long An (cũ) kiến nghị Chính phủ nên chấm dứt để xử lý dự án theo quy định của pháp luật. Tỉnh Long An (cũ) đề nghị chuyển đổi dự án thành khu đô thị sinh thái, nông nghiệp công nghệ cao. Xem xét chuyển sang quy hoạch khu dân cư, khu đô thị sinh thái, nông nghiệp công nghệ cao khoảng 250 - 300ha.
Đoàn Vũ.
