Trong Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược theo Quyết định số 1131/QĐ-TTg được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành ngày 12/6/2025, lò phản ứng hạt nhân nhỏ (Small Modular Reactor - SMR) nằm trong Danh mục này.
Một phần hình ảnh về 11 công nghệ chiến lược quốc gia mà Việt Nam đang ưu tiên đầu tư, nghiên cứu và phát triển, theo Quyết định số 1131/QĐ-TTg được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 12/6/2025.
Theo TS. Lê Minh Bảo - Chuyên gia an toàn hạt nhân, làm việc tại Cơ quan An toàn Hạt nhân và Bảo vệ Bức xạ (ASNR) của Pháp - trong bối cảnh Việt Nam khởi động lại chương trình điện hạt nhân thì công nghệ SMR mở ra cơ hội để Việt Nam không chỉ phát triển năng lượng sạch, mà còn có thể trở thành trung tâm sản xuất thiết bị hạt nhân của khu vực.
Công nghệ SMR là gì?
Lò phản ứng hạt nhân module nhỏ (SMR) bắt nguồn từ những năm 1950 với các ứng dụng quân sự và đặc biệt. Trong thập niên 1960–1980, Liên Xô phát triển lò KLT-40 cho tàu phá băng. Đây được xem là SMR thực tế đầu tiên vận hành thương mại ở vùng xa xôi như Siberia.
Đến năm 2000, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) chính thức định nghĩa SMR là lò có công suất dưới 300 MWe (Megawatt điện) mỗi tổ máy, thiết kế module, sản xuất hàng loạt. Công suất này bằng khoảng một phần ba công suất phát điện của lò phản ứng điện hạt nhân truyền thống.
Ưu điểm của SMR
Lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) có công suất 300 MW(e) mỗi đơn vị. Ảnh: A. Vargas/IAEA
Theo IAEA, nhiều lợi ích của SMR gắn liền với bản chất thiết kế của chúng – nhỏ gọn và dạng module (mô-đun). Nhờ diện tích nhỏ gọn, SMR có thể được đặt ở những vị trí không phù hợp cho các nhà máy điện hạt nhân lớn hơn. Các lò SMR đúc sẵn có thể được sản xuất, sau đó vận chuyển và lắp đặt tại chỗ, từ đó giúp tiết kiệm chi phí và thời gian xây dựng.
Lò phản ứng SMR có nhu cầu nhiên liệu thấp hơn. Các nhà máy điện sử dụng lò phản ứng SMR có thể cần nạp nhiên liệu ít thường xuyên hơn, từ 3 đến 7 năm một lần, so với 1 đến 2 năm đối với các nhà máy điện hạt nhân thông thường. Một số lò phản ứng SMR được thiết kế để hoạt động tới 30 năm mà không cần nạp nhiên liệu.
So với lò phản ứng hiện có, SMR có thiết kế đơn giản hơn, chủ yếu dựa vào hệ thống thụ động và đặc tính an toàn vốn có (công suất thấp, áp suất thấp), giúp loại bỏ hoặc giảm đáng kể nguy cơ phát tán phóng xạ ra môi trường khi xảy ra tai nạn.
Thế giới "chạy đua" phát triển SMR ra sao?
Cả quốc gia sở hữu năng lực hạt nhân mạnh trên toàn thế giới đều tích cực tham gia vào các nỗ lực đưa công nghệ SMR thành hiện thực trong thập kỷ này, bởi công nghệ này chưa được thương mại hóa rộng rãi.
Ảnh minh họa về SMR. Nguồn: Bộ Năng lượng Mỹ
Akademik Lomonosov của Nga, nhà máy điện hạt nhân nổi đầu tiên trên thế giới, bắt đầu vận hành thương mại vào tháng 5/2020, đang sản xuất điện từ hai lò SMR công suất 35 MW(e).
Các lò SMR khác đang được xây dựng hoặc đang trong giai đoạn cấp phép tại Argentina, Canada, Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc và Mỹ.
Tính đến nay, hơn 80 thiết kế SMR thương mại đang được phát triển trên toàn thế giới, hướng đến các sản lượng và ứng dụng đa dạng, chẳng hạn như điện, hệ thống năng lượng lai (hybrid), sưởi ấm, khử muối nước và hơi nước cho các ứng dụng công nghiệp.
Hướng về tương lai, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết, tổng công suất SMR sẽ đạt 40 GW vào năm 2050, nhưng tiềm năng còn lớn hơn nhiều.
Trong một kịch bản mà chính sách hỗ trợ phù hợp cho hạt nhân và các quy định tinh gọn cho SMR phù hợp với việc triển khai mạnh mẽ các dự án và thiết kế mới của ngành, công suất SMR sẽ tăng gấp 3 lần vào giữa thế kỷ, đạt 120 GW, với hơn một nghìn SMR được vận hành vào thời điểm đó.
Kịch bản tăng trưởng nhanh chóng này sẽ nâng mức đầu tư cần thiết vào SMR từ dưới 5 tỷ USD hiện nay lên 25 tỷ USD vào cuối thập kỷ này, với tổng vốn đầu tư tích lũy là 670 tỷ USD vào năm 2050.
Sản lượng điện hạt nhân dự kiến đạt mức cao nhất mọi thời đại vào năm 2025
Đây là thông tin trong báo cáo mới của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA). Năng lượng hạt nhân cung cấp 10% sản lượng điện toàn cầu và là nguồn điện phát thải thấp lớn thứ hai hiện nay sau thủy điện.
Tuy nhiên, để ngăn chặn biến đổi khí hậu, cần một lượng năng lượng sạch và đáng tin cậy lớn hơn nhiều. Hơn 30 quốc gia hiện đang vận hành các nhà máy điện hạt nhân. Khoảng 20 quốc gia khác đang tìm kiếm năng lượng hạt nhân để đáp ứng nhu cầu điện năng và ứng phó với biến đổi khí hậu. Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó.
Với các quốc gia mới phát triển năng lượng hạt nhân như Việt Nam, SMR mang lại nhiều lợi thế vượt trội so với lò hạt nhân truyền thống: An toàn cao hơn, thiết kế đơn giản, dễ tiếp cận và làm chủ công nghệ, chi phí đầu tư thấp, thời gian triển khai nhanh.
"Nếu tận dụng tốt cơ hội, Việt Nam không chỉ làm chủ công nghệ mà còn có thể trở thành trung tâm sản xuất và xuất khẩu các module hạt nhân trong tương lai" - TS. Lê Minh Bảo nói.
Hạt nhân là nguồn điện và nhiệt sạch. Năng lượng hạt nhân mang lại những lợi ích đã được chứng minh về an ninh năng lượng cho thị trường điện, đồng thời giảm phát thải, bổ sung cho năng lượng tái tạo.
