Chuyện lạ kinh thành Huế - Kỳ cuối: Đệ nhất xảo thủ làm ngai vàng

17:30 31/05/2025

Đương thời, cụ Kiểm Khả được hưởng nhiều biệt đãi của triều đình nên nhận nhiều ghen tức, thậm chí hăm dọa. Từng có thơ nặc danh châm biếm, hăm dọa ông.

Được vua châu phê Đệ nhất xảo thủ, được tự do ra vào cung cấm, được phong hàm Hàn lâm viện Kiểm thảo, Hàn lâm viện Biên tu - đó là nghệ nhân Nguyễn Văn Khả, người đảm trách xây dựng và trùng tu hàng loạt công trình thời Nguyễn. Ông đồng thời được cho là tác giả của ngai vàng được công nhận bảo vật quốc gia vừa bị sự cố nghiêm trọng...

Người làm ngai vàng

Sự việc

Bức hoành cuốn Đệ nhất xảo thủ - mỹ tự do vua Khải Định châu phê ban tặng năm 1918 đang treo ở từ đường số 5 Quốc Sử Quán, TP Huế - Ảnh: THÁI LỘC

Hữu ý quân vương

Nguyễn Hoằng Tông - Khải Định đã đầu tư trùng tu hoàng loạt di tích của tiền nhân, có thay đổi, pha phách cho sáng hơn, đẹp hơn, lộng lẫy hơn. Ông đầu tư xây mới hàng loạt công trình hòa quyện giữa truyền thống Việt Nam với phương Tây cổ điển.

Thời Khải Định, kinh đô Huế sáng đẹp hơn hẳn các thời trước đó. Cùng với đó là hàng loạt vật dụng, nhất là đồ gỗ được làm mới, pha phách so với kiểu dáng truyền thống nhưng hợp thời và tuyệt đẹp.

Người ta thường nhắc "phong cách Khải Định", về một giai đoạn mỹ thuật có kiểu thức, bố cục, hệ thống trang trí... nhuần nhuyễn, hài hòa giữa yếu tố cổ điển châu Âu với truyền thống Việt Nam do chính vua Khải Định chủ xướng và đẩy đến đỉnh cao.

Cánh tay đắc lực, điều kiện chính yếu để tạo lập được thành tựu đặc biệt ấy chính là "Đệ nhất xảo thủ" Nguyễn Văn Khả.

Khải Định sang Pháp năm 1922, sau đó đã đem về nhiều catalogue vật dụng, nhất là đồ gỗ phong cách Louis giao cho Kiểm Khả. Vốn có biệt tài chỉ nhìn qua kiến trúc và vật dụng là có thể làm lại y chang, có thêm những hình mẫu mới đưa về, ông cứ thế tung tẩy tài hoa của mình lên từng sản phẩm được giao.

Nhà nghiên cứu Phan Tấn Tô, dẫn lời cụ Lê Văn Hoàng từng làm trong Ngự tiền Văn phòng thời Khải Định và Bảo Đại, kể rằng: "Ông Kiểm Khả thì quá tài quá giỏi. Muốn làm cái gì vua Khải Định chỉ đun tay phác họa sơ sơ, sau đó ông Kiểm Khả về và làm ra những sản phẩm đẹp, vừa ý vua, không chê chỗ nào được".

Sau bao biến cố thất thoát, nhưng từ đường họ Nguyễn số 5 Quốc Sử Quán, TP Huế, nơi thờ ông, vẫn còn hàng loạt đồ gỗ tuyệt tác do cụ Kiểm Khả để lại. Xứng đáng là quốc bảo cả ở nội dung lẫn giá trị mỹ thuật chính là bức hoành cuốn sơn son thếp vàng treo gian giữa còn nguyên vẹn.

Bốn đại tự "Đệ nhất xảo thủ" và các lạc khoản "Khải Định tam niên khâm phụng châu phê" và "thần Nguyễn Văn Khả cung kỷ", có nghĩa năm Khải Định thứ 3 (1918), nhà vua châu phê danh hiệu Khéo tay số một, được nghệ nhân Nguyễn Văn Khả kính cẩn ghi lại và thực hiện bức cuốn thư này để kỷ niệm, lưu truyền hậu thế…

"Từ người thợ, thầy dạy chạm khắc Trường Bá Công (Huế) đến lãnh hành lo việc thiết kế nội ngoại thất, trùng tu, xây dựng đền đài cung điện Huế; bằng bản lĩnh và tư chất thông minh, đức Cao Tổ đã trở thành nhà thiết kế mỹ thuật - công trình sư tài danh, để lại một số công trình đồ sộ cho hậu thế, với những danh hiện cao quý: "Đệ nhất xảo thủ", "Phá đa xứng chỉ", "Quốc sủng gia ân", như lời đề tặng của đức thượng tọa chùa Linh Quang: "Ngọc bút châu phê siêu quần bất nhị, Kim tiền chiếu chỉ xuất chúng vô song".

Trích bia công đức từ đường họ Nguyễn số 5 Quốc Sử Quán (Huế)

Chuyện lạ kinh thành Huế - Kỳ 7: 'Mùa' cúng âm hồn ở cố đô

Chỉ ít ngày nữa, vào 23-5 âm lịch, người dân cố đô, đặc biệt là trong Kinh thành Huế sẽ bước vào "mùa" cúng âm hồn lần thứ 140.