Trong bộ tứ, Dương Thụ và Nguyễn Cường cùng sinh năm 1943, Phó Đức Phương sinh năm 1944, còn Trần Tiến sinh năm 1947.
Một hôm, Dương Thụ nói "bây giờ nói với cánh nhà báo đừng gọi bọn mình là nhóm tứ quái nữa; gọi "bộ tứ Hà Nội" chẳng hạn, cho nó giản dị, khiêm tốn, người ta khỏi ghét".
Tới năm 2018, ca sĩ Tùng Dương tổ chức đêm nhạc đặc biệt lấy tên gọi là Tùng Dương hát Bộ tứ sông Hồng. Cái tên "Bộ tứ sông Hồng" ra đời. Đó cũng là đêm nhạc đầu tiên và duy nhất làm về bốn ông và có đủ bốn ông. Bởi hai năm sau đó nhạc sĩ Phó Đức Phương về với "đỉnh Phù Vân", tạm biệt ba người bạn của mình.
Ngày Phó Đức Phương mất, Nguyễn Cường viết: "Tớ và Thụ và Tiến đến với Phương đây. Nhớ mãi. Nhớ mãi. Thương lắm Phương ơi".
Còn Trần Tiến thì thủ thỉ: "Ở nơi anh đến. Nhớ kiếm vài hòn đá trong rừng yên tĩnh, để nhóm bốn anh em cùng ngồi. Bên ly rượu hồ đào, bên một nàng tiên ít nói. Mình nhâm nhi và lặng lẽ ngắm cái đẹp với một chút lâng lâng".
Bốn ông bốn màu
Nhạc sĩ Dương Thụ kể với Tuổi Trẻ lúc đó ông ngạc nhiên khi thấy Tùng Dương làm live show và gọi các ông là Bộ tứ sông Hồng. "Chẳng biết anh chàng này nghĩ gì. Tôi nhận lời gửi bài vì được chọn bài cùng với ba người bạn của mình thì cũng hay hay. Thực sự tôi chẳng suy nghĩ gì hết. Nghe chữ Bộ tứ sông Hồng có vẻ ghê quá", ông nói.
Nhạc sĩ Dương Thụ - Ảnh: ĐẬU DUNG
Tình ca trên quê hương
Trong bộ tứ, Phó Đức Phương và Nguyễn Cường có sự nghiệp "thuận" hơn cả. Dương Thụ và Trần Tiến long đong và lận đận.
Trong một bài viết cho Tuổi Trẻ, Dương Thụ tự bạch thuở bé ông ra đường không dám ngẩng mặt lên vì thành phần xuất thân, lớn lên dạy học ở Tuyên Quang thì lành ít dữ nhiều vì bênh vực bài thơ Nhất định thắng của Trần Dần và tập thơ Cửa mở của Việt Phương.
Năm 1977, ông khăn gói vào TP.HCM dạy học ở Đại học Mỹ thuật TP; được vài năm, bỏ ra làm nhạc, làm việc đúng đắn vẫn bị mang tiếng là thương mại hóa âm nhạc để rồi gặp nhiều rắc rối khác.
Ông bạn Trần Tiến cũng chẳng kém. Do thành phần gia đình, cơ hội học hành khá hạn chế, trải qua một thời trẻ sống lang thang trong những ngõ nhỏ Hà Nội.
Sang thời kỳ lập ban nhạc Đen Trắng, ông có nhiều ca khúc bị cho là "có vấn đề" khi đề cập tới thân phận con người và những điều nhức nhối của xã hội thời điểm đó như Rock đồng hồ, Trần trụi 87, Chuyện năm người... Đến Điệp khúc tình yêu cũng không được phép hát vì có từ "hôn".
Một số bản nhạc của bộ tứ
Sau khi viết Rock đồng hồ, ông phải trốn ở kênh Nhiêu Lộc, được một bà cụ che chở, nuôi ăn trong sáu ngày. Tới khi nhờ một người kết nối, Trần Tiến bay ra Hà Nội gặp ông Nguyễn Văn Linh, được ông Linh nói nhạc của Trần Tiến không kích động bạo loạn mà kích động lòng yêu nước thì mọi sự mới êm.
Nhạc sĩ Trần Tiến và Nguyễn Cường năm 1973 - Ảnh chụp lại từ sách Ngẫu hứng của Trần Tiến
Giai đoạn đó của chú Trần Tiến để lại một sự "chấn động" với cô cháu gái, ca sĩ Trần Thu Hà, lúc đó mới 10 tuổi.
Nhớ lại thời gian này, Trần Thu Hà từng kể "chú rất buồn", "nỗi buồn ấy dường như tràn ngập căn nhà của bố mẹ tôi khi chú trở về".
"Chú ngồi thẫn thờ rồi sau đó không hiểu sao chú biến chiếc giường 1,2m trong căn phòng 28m2 của bố mẹ thành sân khấu nhỏ. Và chú hát, hát tất cả bài hát trong tập ca khúc Đen Trắng, miệt mài say sưa và nước mắt long lanh trên gương mặt chú".
Bốn con người, bốn con đường, bốn phong cách và bốn số phận. Họ sống và viết qua những giai đoạn gian khổ nhưng cũng trọng đại của đất nước.
Chẳng ai giống ai nhưng "gắn bó bởi nỗi nhớ về một thời trải qua chiến tranh, một thời đổi mới, một thời đầy vui, buồn, đầy đắng cay và cả những oan ức như lời Trần Tiến từng kể.
Song cũng là họ, nửa thế kỷ nhìn lại, trong nhọc nhằn vẫn khát sống, khát yêu và chưa bao giờ họ từ bỏ những nốt nhạc.
Họ vẫn là những người viết tình ca trên quê hương, dù bằng cách này hay hình thức nọ, dù viết cho bản thân mình hay viết cho mọi người, cho đời.
Nghe ca sĩ Lệ Quyên hát ca khúc Hơi thở mùa xuân của nhạc sĩ Dương Thụ
Từ những năm 1980, Dương Thụ vẫn viết "con chim bồ câu bé nhỏ, bay qua vùng trời, vùng trời mùa xuân, tia nắng từ đâu đến ở, long lanh từng ô cửa, ô cửa mùa xuân" và "cho anh nắm tay em khi mùa xuân về".
Ông nói "âm nhạc cho tôi được sống với nội tâm mình nhiều nhất". Được sống với nội tâm là không đánh mất mình, để được tiếp tục giấc mơ về một ngày mai tốt đẹp hơn. Trong Ước ao mùa xuân, trích từ tổ khúc Bốn mùa (1968), có câu: Ước bốn mùa đều đầm ấm xuân về/ Ước con người chỉ biết có yêu thương. Có nghĩa để được sống với giấc mơ Vĩnh Cửu về con người: êm dịu như mây trắng, trong vắt như suối nguồn, vững chãi như đá núi, nồng ấm như bếp lửa.
Hay Trần Tiến, trong cuốn Ngẫu hứng, ông tự bạch: "Hãy cứ lên đường với những bất ngờ buồn vui phía trước, vết cỏ mòn để lại phía sau những con đường. Tuổi trẻ để lại phía sau chiếc gối êm, cho tuổi già úp mặt. Cuộc đời để lại phía sau một bản trường ca của mỗi số phận. Cuộc đời vẫn thế, có ai định được con đường ta đi".
Phó Đức Phương từng chia sẻ với báo chí về bộ tứ: "Trần Tiến tạm gọi là đa tình, đầy ngẫu hứng. Chất diễn của Tiến khéo léo hơn cả trong bốn người. Dương Thụ có xu hướng thiên về vẻ đẹp của thời kỳ lãng mạn cổ điển phương Tây, đương nhiên đã được Việt Nam hóa và... Dương Thụ hóa.
Nguyễn Cường nóng bỏng, dữ dội và hết sức trực diện. Ngoài Tây Nguyên, Nguyễn Cường còn đi sâu vào mảng dân gian của khắp các vùng miền.
Còn tôi, phải nói rằng chất dân gian ăn vào máu thịt hơi thở, thấm đẫm trong âm nhạc của tôi. Không theo cách trực diện như Nguyễn Cường, khéo léo như Trần Tiến và càng không 'classic' như Dương Thụ. Nó là sự tiềm tàng".
Tùng Dương 'tả xung hữu đột' giữa Bộ tứ sông Hồng
